Άρθρο του Ηλία Κασσελά για τη ζωγραφική του, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στη κοινότητα “Μελάνι σε Χαρτί”.
Ο τρόπος με τον οποίο δουλεύω μπορεί να περιγραφεί συνοπτικά ως “αυτόματη ζωγραφική με μαρκαδοράκι σε χαρτί”, σε συνδυασμό με μια πιο συνειδητή, παραδοσιακή αν θέλετε, προσέγγιση στο σχέδιο και τη σύνθεση. Αυτό σημαίνει πως ως επί το πλείστον, κάθε έργο που παράγεται αποτελεί το αποτέλεσμα μιας εκεχειρίας μεταξύ της χειρονομιακής ελευθερίας και της στοχευμένης σχεδιαστικής επιθυμίας. Οι χαοτικές μορφές διυλίζονται σε δομημένες παραστάσεις, οι δομημένες φόρμες γινονται ξαφνικά έρμαια παράλογων μεταμορφώσεων, όλα ρέουν όπως γεννιούνται να κάνουν. Δεν αγχώνομαι για αυτό: οποιοδήποτε έργο δε θεωρήσω πως αναπνέει όπως θα επιθυμούσα να αναπνέει, το καταστρέφω, ασχέτως αν το έχω δουλέψει λεπτά, ώρες ή και μέρες.
Σα φοιτητής της Καλών Τεχνών Φλώρινας, ζωγράφιζα πριν χρόνια χρησιμοποιώντας αρχικά σινική μελάνη με πινέλα, και ύστερα κατέληξα στα μαρκαδοράκια, αρχικά μαζί με μελάνη και ύστερα εντελώς μόνα τους. Δυο λόγοι με οδήγησαν να ασχοληθώ με, και να αγαπήσω εν τέλει, το μελάνι στις διάφορες μορφές του: ο πρώτος είναι πως η αμεσότητά του πηγάζει από την ανελέητη φύση του- με απλά λόγια, δε μπορείς επί της ουσίας να κάνεις λάθος σχεδιάζοντας με μελάνι. Ο δεύτερος είναι η έλξη που μου ασκούσαν ανέκαθεν ζωγράφοι ή εικονογράφοι που άνηκαν, ή αιωρούνταν γύρω από το ευρύτερο κίνημα της Art Nouveau της Αγγλίας το 1800-1900, όπως ο Beardsley, ο Clarke και πάνω απ’ όλα ο Austin Osman Spare. Ο Spare υπήρξε καθοριστική επιρροή για το πρώιμο έργο μου, τόσο στυλιστικά μέσω της ζωγραφικής του δουλειάς, όσο και στο πώς αντιλαμβάνομαι και χρησιμοποιώ ως ένα βαθμό την αυτόματη γραφή, μέσω των βιβλίων του.
Η αυτόματη γραφή στη ζωγραφική αποτελεί για μένα μια τεχνική που μπορεί να καλλιεργηθεί και να λειτουργήσει ως δημιουργικό εργαλείο ή βάση έμπνευσης. Εντυπωσιακά παραδείγματα της αυτόματης γραφής υπάρχουν στους σουρεαλιστές των αρχών του 20ού αιώνα, αλλά εγώ εστιάζω στην υπαρξιακή και εσωτεριστική προσέγγιση του Spare. Έμαθα και πειραματίστηκα με τις λίγες τεχνικές που αντλούνται από τα έργα του, και η κορύφωση των δικών μου πειραμάτων το 2012-2015 μου αποκάλυψε δύο βασικές αλήθειες: πρώτον, πέρα από τον κοινό ορισμό της πραγματικότητας, υπάρχει ένα πεδίο πληροφοριών που μπορώ να συλλάβω μέσω της εκκένωσης του νου, δημιουργώντας εικόνες που ανήκουν σε όλους μας. Δεύτερον, η επανάληψη και η συνήθεια μπορούν να πείσουν το μυαλό για οτιδήποτε, εάν εφαρμοστούν σωστές τεχνικές και ορολογία. Αυτές οι διαπιστώσεις διαμόρφωσαν την καλλιτεχνική μου πορεία. Εξακολουθώ να βλέπω την αυτόματη γραφή ως τεχνική, ανεξαρτήτως μυστικιστικών ή εγωκεντρικών προεκτάσεων, ξεκαθαρίζοντας πως η όποια αίσθηση μυστηρίου είναι υπερβολική.
Με το μαρκαδοράκι, μπορεί κανείς να αφήσει πάνω στο χαρτί τριών ειδών ίχνη: το σημείο, τη γραμμή και τη καμπύλη. Από αυτά προκύπτουν όλοι οι τρόποι τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος για να σχεδιάσει. Τα σημεία και οι γραμμές μπορούν να χρησιμεύσουν, παραδείγματος χάρην, για να αποδώσει κανείς τον όγκο ενός αντικειμένου- στη περίπτωση του cross hatching, ας πούμε, χρησιμοποιείται η επαναληπτικότητα της γραμμής για αυτό το σκοπό. Για κάποια αντικείμενα, ή κάποιες επιφάνειες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο αντιμετώπισης- παραδείγματος χάρην, τα “νερά” μιας ξύλινης επιφάνειας, ή η υφή μιας λευκής, αρχαίας κολώνας.
Παλαιότερα, άφηνα την αυτόματη γραφή να παίρνει τα ηνία εξ’ ολοκλήρου και το τελικό αποτέλεσμα περιείχε την ειλικρίνεια της αυτοματοποιημένης χειρονομίας και της δίχως αυτολογοκρισίας εικόνας, όμως υπολειπόταν σε ό,τι αφορά το συνθετικό κομμάτι, καθώς και την αφήγηση, ή την ατμοσφαιρα έστω. Σταδιακά έφτασα στο σημείο εκείνο που όσο μπορώ, συμφιλιώνω τις δύο αυτές ζωγραφικές ανάγκες. Αν έχω ένα χαρτί 70 x 100 cm, πχ, θα ξεκινήσω με κάποιες ελεύθερες, απαλές μολυβιές, συνήθως γραμμές οι οποίες σταδιακά σημειώνουν κάποιους πιθανούς όγκους. Ύστερα θα προσπαθήσω να προσεγγίσω όσο περισσότερο μπορώ, με διάφορους τρόπους, την αντιληπτική κατάσταση αυτή που αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να λειτουργήσει η αυτόματη γραφή, και θα ξεκινήσω με ένα μαρκαδοράκι να ζωγραφίζω από ένα τυχαίο σημείο του χαρτιού μέχρι να αισθανθώ πως πρέπει να σταματήσω. Κάποια στιγμή θα παρατηρήσω από μακριά αυτό που παράγω και θα πάρω μια συνειδητή απόφαση, να ακολουθήσω κάποιο σχήμα ή σημείωση του μολυβιού και να το μετατρέψω σε “κάτι”, κάποιες άλλες φορές θα αγνοήσω το προσχέδιο με το μολύβι και θα κάνω ό,τι γουστάρω. Αναπόδραστα, οργανικές μορφές θα αρχίσουν να γεννιούνται- κομμάτια σάρκας, ζωικές ή ανθρώπινες ή σχεδόν ανθρώπινες φιγούρες, κάποιες φορές θα τις σχεδιάσω με τη μία, αυτόματα με το μαρκαδοράκι, κάποιες άλλες θα αποφασίσω πως αξίζει να φτιάξω πρώτα ένα σωστό, ανατομικά, προσχέδιο, και να πατήσω το μελάνι από πάνω ύστερα. Αυτά τα χρόνια με ενδιαφέρει περισσότερο η σύνθεση του έργου, ή η εσωτερική του αρχιτεκτονική, δηλαδή η ισορροπία (ακόμα και μέσω του απόλυτου χάους της γραφής) όλων των στοιχείων που το απαρτίζουν, παρά τα στοιχεία αυτά καθ’ εαυτά, το καθένα ξεχωριστά.
Το γεγονός πως εργάζομαι σα δάσκαλος σχεδίου τα τελευταία 10 χρόνια με έχει βοηθήσει να επανεξετάσω τη σημασία που έχουν κάποιες από τις αρχές του ακαδημαϊκού σχεδίου, πάντα όμως σε συνάρτηση με το πώς αυτές θα μπορέσουν να βοηθήσουν αυτό που επιθυμώ να παράγω. Κάποιους από αυτούς τους κανόνες συνειδητά τους αντιστρέφω. Ένα απλό παράδειγμα είναι το εξής: στο ακαδημαϊκό σχέδιο, πόσο μάλλον στο σχέδιο με κάρβουνο, απαγορεύονται τα βαριά, κλειστά περιγράμματα. Σε αυτό που παράγω, το οποίο προσεγγίζει το να ψαρεύεις από μια χαοτική, συνεχώς παλλόμενη φαντασιακή δεξαμενή, δουλεύω κατά κόρον με κλειστά περιγράμματα- δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να παγιδέψω τη στιγμιαία μορφή και εντύπωση στο χαρτί μου. ‘Ενα άλλο παράδειγμα: μια ανθρώπινη φιγούρα τη σχεδιάζουμε κάνοντας χρήση συγκεκριμένων αναλογιών, ιδιαίτερα σε σχέση με το φύλο της. Εμένα αυτό δε με ενδιαφέρει πάντα- μια ανθρώπινη φιγούρα στο χαρτί μου από στιγμή σε στιγμή μεταβάλλεται σε κάτι κτηνώδες και χυδαίο. Ή σε κάτι ύψιστο και πολύτιμο, πλην όμως μη ανθρώπινο και πάλι.
Το να μιλάς για τη θεματολογία των έργων σου μπορεί να φαίνεται βαρετό, ειδικά όταν αυτή σχετίζεται με τον δυτικό εσωτερισμό και μυστικισμό, έννοιες που συχνά θεωρούνται εκκεντρικές ή ακατανόητες. Ως καλλιτέχνης με ορθολογική ανατροφή, κατανοώ αυτή την αντίληψη και προσπαθώ να μην κουράζω το κοινό. Ωστόσο, η ενασχόλησή μου με την αυτόματη γραφή και την εξερεύνηση τοπίων του νου είναι βαθιά ειλικρινής. Τα πειράματα αυτά αποτελούν σημαντικά, ζωντανά συμπεράσματα στη μέχρι τώρα πορεία μου και τα αντιμετωπίζω με σοβαρότητα και αίσθημα ευθύνης.
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Ηλία Κασσελά
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της κοινότητας ΜΕΛΑΝΙ ΣΕ ΧΑΡΤΙ
